Σταθμοί βάσης κινητής τηλεφωνίας: Νομικά ζητήματα εγκατάστασης

Η αρχή της προφύλαξης (precautionary principle) διαδραματίζει καίριο ρόλο στη νομοθεσία για την προστασία του περιβάλλοντος και της ανθρώπινης υγείας. Η αρχή αυτή εφαρμόζεται σε περιπτώσεις όπου οι επιστημονικές αποδείξεις για την επικινδυνότητα ενός παράγοντα, όπως η ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία, είναι περιορισμένες ή αμφιλεγόμενες. Η προφύλαξη επιτρέπει τη λήψη μέτρων προστασίας πριν αποδειχθούν πλήρως οι επιπτώσεις ενός κινδύνου, και κατοχυρώνεται τόσο στο ενωσιακό δίκαιο (άρθρο 191 ΣΛΕΕ) όσο και στο ελληνικό Σύνταγμα (άρθρο 24).

Οι οδηγίες του ICNIRP (International Commission on Non-Ionizing Radiation Protection) αποτελούν τη βάση για την ευρωπαϊκή νομοθεσία σχετικά με την προστασία του κοινού από την έκθεση σε ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία. Η ελληνική νομοθεσία έχει υιοθετήσει αυτές τις οδηγίες, οι οποίες επικεντρώνονται κυρίως στις άμεσες επιπτώσεις της ακτινοβολίας, όπως η αύξηση της θερμοκρασίας των ζωικών οργανισμών, αλλά παραμένουν αμφιβολίες για τις μακροπρόθεσμες και μη θερμικές επιπτώσεις, για τις οποίες τα επιστημονικά δεδομένα είναι ακόμη αντικρουόμενα. Παρά την αναγνώριση της ανάγκης περιοδικής επανεξέτασης των οδηγιών του ICNIRP, οι νεότερες οδηγίες του 2020 δεν έχουν ακόμη ενσωματωθεί στο ευρωπαϊκό και εθνικό δίκαιο.

Σύμφωνα με το άρθρο 191 της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ), η Ε.Ε. έχει ως βασική προτεραιότητα την προστασία της υγείας και του περιβάλλοντος, και στο άρθρο 192 κατοχυρώνεται η νομική βάση για τη θέσπιση νομοθετικών μέτρων για την προστασία του περιβάλλοντος. Η αρχή της ενσωμάτωσης, όπως ορίζεται στο άρθρο 11 της ΣΛΕΕ και στο άρθρο 37 του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.Ε., υποχρεώνει την Ένωση να λαμβάνει υπόψη την προστασία του περιβάλλοντος σε όλες τις πολιτικές της.

Η εγκατάσταση σταθμών βάσης κινητής τηλεφωνίας στην Ελλάδα, όπως προβλέπεται από το νομοθετικό πλαίσιο, πραγματοποιείται σε δύο στάδια: πρώτον, η άδεια εγκατάστασης που εκδίδεται από την Εθνική Επιτροπή Τηλεπικοινωνιών και Ταχυδρομείων (Ε.Ε.Τ.Τ.), και δεύτερον, η πολεοδομική έγκριση. Η Ε.Ε.Τ.Τ. είναι η ανεξάρτητη αρχή που επιβλέπει και ρυθμίζει την αγορά ηλεκτρονικών επικοινωνιών και ταχυδρομικών υπηρεσιών. Η διαδικασία αδειοδότησης προβλέπει την περιβαλλοντική αδειοδότηση, η οποία απαιτεί μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων (ΜΠΕ) για τις πιο σοβαρές περιπτώσεις.

Η Κ.Υ.Α. 53571/3839/2000 παραμένει η κύρια κανονιστική πράξη για την προστασία του κοινού από την ακτινοβολία των κεραιών, ενώ θέτει αυστηρά όρια στην εκπομπή ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας. Η Ελληνική Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας (Ε.Ε.Α.Ε.) έχει την αρμοδιότητα να ελέγχει την τήρηση αυτών των ορίων, ενώ διαδραματίζει συμβουλευτικό ρόλο στην αδειοδότηση των σταθμών βάσης. Η Ε.Ε.Α.Ε. ελέγχει περιοδικά την έκθεση του κοινού στην ακτινοβολία και έχει την αρμοδιότητα να προτείνει μέτρα όταν παρατηρείται υπέρβαση των επιτρεπόμενων ορίων.

Ο Ν. 1650/1986 αποτέλεσε τον πρώτο νόμο στην Ελλάδα που έθεσε τα θεμέλια για την προστασία του περιβάλλοντος, καθιερώνοντας την ανάγκη για περιβαλλοντική αδειοδότηση των έργων και δραστηριοτήτων που ενδέχεται να προκαλέσουν σημαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον. Σύμφωνα με αυτόν τον νόμο, οι δραστηριότητες κατατάσσονται σε τρεις κατηγορίες, ανάλογα με το μέγεθος των επιπτώσεών τους. Οι σταθμοί βάσης κινητής τηλεφωνίας αρχικά κατατάχθηκαν στην κατηγορία Β, δηλαδή ως έργα που προκαλούν μη σημαντικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Ωστόσο, η κατασκευή κομβικών σταθμών κινητής τηλεφωνίας, που περιλαμβάνουν συνοδά έργα, απαιτεί ΜΠΕ για την αδειοδότησή τους.

Η νομοθεσία για την εγκατάσταση σταθμών βάσης κινητής τηλεφωνίας τροποποιήθηκε με την εισαγωγή του Ν. 4014/2011, ο οποίος αναμόρφωσε το σύστημα περιβαλλοντικής αδειοδότησης, απλοποιώντας τη διαδικασία και μειώνοντας τον χρόνο έκδοσης των αδειών. Παράλληλα, ο νόμος αυτός έθεσε αυστηρότερους περιβαλλοντικούς όρους για τις εγκαταστάσεις σε περιοχές που προστατεύονται από το Δίκτυο Natura 2000. Σύμφωνα με τον νόμο αυτό, τα έργα που κατατάσσονται στην κατηγορία Α (με σοβαρές περιβαλλοντικές επιπτώσεις) απαιτούν ΜΠΕ, ενώ τα έργα κατηγορίας Β (με τοπικές και μη σημαντικές επιπτώσεις) υπόκεινται σε πρότυπες περιβαλλοντικές δεσμεύσεις (Π.Π.Δ.).

Η εγκατάσταση σταθμών βάσης κινητής τηλεφωνίας εντός περιοχών Natura 2000 απαιτεί ειδική περιβαλλοντική αδειοδότηση, η οποία περιλαμβάνει την εκπόνηση μελέτης περιβαλλοντικών επιπτώσεων (ΜΠΕ) και τη διενέργεια «δέουσας εκτίμησης» για την αξιολόγηση των επιπτώσεων της εγκατάστασης στα οικοσυστήματα της περιοχής. Η νομοθεσία προβλέπει ότι, σε περίπτωση που δεν υπάρχουν εναλλακτικές λύσεις και συντρέχουν λόγοι σημαντικού δημοσίου συμφέροντος, το έργο μπορεί να υλοποιηθεί, υπό την προϋπόθεση ότι λαμβάνονται τα απαραίτητα αντισταθμιστικά μέτρα για την προστασία της περιοχής.

Με την ψήφιση του Ν. 4635/2019, εισήχθησαν αλλαγές που επιταχύνουν τη διαδικασία αδειοδότησης των κεραιών κινητής τηλεφωνίας. Ο χρόνος έκδοσης της άδειας εγκατάστασης μειώθηκε σε ένα μήνα, ενώ για ορισμένες κατηγορίες κεραιών απλοποιήθηκε η διαδικασία, εξαιρώντας τες από τη γενική διαδικασία αδειοδότησης. Ο νόμος αυτός περιλαμβάνει επίσης ειδικές προβλέψεις για την εγκατάσταση κεραιών σε κτίρια νοσοκομείων, επιτρέποντας την τοποθέτηση κεραιών για τις ανάγκες του ιατρικού προσωπικού και των ασθενών, υπό την προϋπόθεση έγκρισης από τη διοίκηση του νοσοκομείου.

Παρά τις προόδους στη νομοθεσία και τη λήψη μέτρων προφύλαξης, η εξέλιξη της τεχνολογίας, ιδίως με την ανάπτυξη των δικτύων πέμπτης γενιάς (5G), εγείρει ερωτήματα σχετικά με την επάρκεια των υφιστάμενων ορίων ασφαλούς έκθεσης στην ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία. Η Κ.Υ.Α. 53571/3839/2000, η οποία θέτει τα όρια ασφαλείας, δεν έχει ακόμη αναθεωρηθεί, παρά τη ραγδαία πρόοδο της τεχνολογίας.

Σημαντική νομολογία έχει συμβάλει στη διαμόρφωση της νομοθεσίας σχετικά με την εγκατάσταση σταθμών βάσης κινητής τηλεφωνίας. Η απόφαση ΟλΣτΕ 1264/2005 αναγνώρισε την ανάγκη για περιβαλλοντική εκτίμηση πριν από την αδειοδότηση της εγκατάστασης κεραίας και την εφαρμογή μέτρων προφύλαξης για την προστασία του κοινού, ανεξάρτητα από την ύπαρξη οριστικών επιστημονικών στοιχείων για τις επιπτώσεις της ακτινοβολίας.

Εν κατακλείδι, η ρύθμιση της εγκατάστασης σταθμών βάσης κινητής τηλεφωνίας στην Ελλάδα είναι μια πολύπλοκη διαδικασία που συνδυάζει την ανάγκη για ταχεία ανάπτυξη των δικτύων κινητής τηλεφωνίας με την προστασία του περιβάλλοντος και της ανθρώπινης υγείας.